Gediş haqqı – zəhmətkeşin cibindən çıxan son qəpik

İctimai nəqliyyatda qiymətlərin artırılması hər dəfə gündəmə gələndə, hökumət rəsmiləri bu addımı “zəruri tənzimləmə” kimi təqdim edirlər. Ancaq reallıqda bu qərarın ən çox təsir etdiyi təbəqə, minimum əməkhaqqı ilə dolanan, kirayədə qalan, gündəlik xərclərini güclə qarşılaya bilən insanlardır. Bahalı maşınlarla işə gedən, ayda minlərlə manat maaş alan məmurlar üçün 10–20 qəpik fərqi hiss olunmaz. Amma ayın sonunu güclə gətirən vətəndaş üçün bu, böyük yükə çevrilir.

Bir çox qərarların qəbul edildiyi iclas otaqlarında bəlkə də ictimai nəqliyyatdan istifadə edən bir nəfər belə yoxdur. Çünki həmin şəxslər illərdir avtobusa, metroya minmirlər. Onların həyatında ictimai nəqliyyat sadəcə statistika və ya hesabat rəqəmləridir. Bu səbəbdən də qərarların sosial yükünü görmək, sadə insanların yaşadığı çətinliyi hiss etmək onlara yad qalır.

Bir anlıq təsəvvür edin: Aylıq 500 manat maaş alan bir insan hər gün işə gedib-gəlmək üçün avtobusa və metroya minir. Gediş haqqı 60 qəpik olanda, bu şəxs ay ərzində yalnız nəqliyyata 40–50 manat xərcləyir. Bu, onun ümumi gəlirinin təxminən on faizinə bərabərdir. Halbuki, eyni pulu çox zaman uşaq dərslərinə, ərzağa və ya dərmana xərcləmək olar. Beləliklə, adi bir qiymət dəyişikliyi ailənin büdcəsində balansı tamamilə poza bilir.

Məsələ bununla da bitmir. İctimai nəqliyyat bahalaşanda, bu qərar zəncirvari şəkildə bütün bazara təsir edir. Satıcı deyir ki, malı anbara gətirmək üçün əlavə xərc çəkib, o xərcini də qiymətin üstünə qoyur. Nəticədə çörəkdən tutmuş gündəlik ərzağa qədər hər şeyin qiyməti qalxır. Əslində, ictimai nəqliyyatda edilən hər artım, bir növ bütün ölkənin həyat səviyyəsini bahalaşdırır.

Əməkhaqlar isə bu artımla ayaqlaşmır. Minimum əməkhaqqı hələ də yüzlərlə min insan üçün əsas gəlir mənbəyidir. Maaş artmadan gediş haqqının qaldırılması sosial ədalətsizlik yaradır. İnsanlar sual edir: niyə əvvəl maaşları qaldırmırlar, sonra qiymətləri “tənzimləmirlər”? Cavab isə ya ümumiyyətlə verilmir, ya da formal bəyanatlarla ötüşdürülür.

Burada əsas problem qərarların sadə vətəndaşın həyatından uzaq, reallıqdan kənarda verilməsidir. Bir fəhlənin gününü düşünək: səhər tezdən yola çıxır, avtobusda sıxlıq içində işə gedir, axşam yorğun halda geri qayıdır. Onun üçün hər qəpik dəyərlidir. Bəzən yol pulunu belə borc alır. Bəzən uşağına verəcəyi xərclikdən kəsir ki, işə gedib-gələ bilsin. Bu insanın həyatını bahalaşdırmaq ədalətli deyil.

Tələbələr də bu qərardan ən çox əziyyət çəkən qrupdur. Gündəlik dərsə gedib-gəlmək üçün gediş haqqı artıq böyük yükə çevrilir. Kirayədə qalan, əlavə işlərlə özünü dolandırmağa çalışan gənclərin vəziyyəti daha da çətinləşir. Onlar gələcəyin savadlı kadrlarıdır, amma indi sadəcə yol xərci ilə imtahana çəkilirlər.

Bir də pensiyaçılar var. Onların çoxu hər gün xəstəxanaya, poliklinikaya getmək məcburiyyətində qalır. 60 qəpik onlara bəlkə də kiçik məbləğ kimi görünə bilər, amma gündəlik həyatında bu fərq böyük rol oynayır. Çünki pensiya kartına gələn pul onsuz da dərman və kommunal xidmətlərə güclə çatır.

Bu qərarların sosial nəticələrini görməmək mümkün deyil. Amma qərarvericilər sanki bütün bunları eşitmək istəmirlər. Əgər doğrudan da insanları düşünürlərsə, gərək əvvəlcə maaşları, təqaüdləri, sosial müavinətləri qaldırsınlar. Yalnız bundan sonra qiymətlərin artımı müzakirəyə çıxarılsın.

Əks halda, bu “tarif tənzimləməsi” deyil, sadəcə insanların həyatını çətinləşdirən bir yük olur. Bir yük ki, onu daima sadə vətəndaş daşıyır, imkanlı təbəqə isə hiss belə etmir.

Bu məsələdə ən vacib sual budur: doğrudanmı, qərar qəbul edənlərin içində ictimai nəqliyyata minən, sıravi vətəndaş kimi sıxlıqda gedib-gələn bir nəfər belə yoxdur? Əgər olsaydı, yəqin ki, bu qərarın nə qədər ağır nəticələr doğurduğunu öz təcrübəsindən anlayardı.

Nəticə odur ki, ictimai nəqliyyatda qiymət artımı təkcə gediş haqqı deyil, insanların gündəlik həyatının keyfiyyətidir. Bu addım bir ailənin büdcəsini pozur, bazarın qiymətlərini artırır, tələbələrin, fəhlələrin, pensiyaçılarının çiyninə əlavə yük qoyur. Ona görə də, əgər doğrudan da sosial dövlət qurmaq istəyiriksə, belə qərarları verməzdən öncə xalqın səsini eşitmək, onların reallığını nəzərə almaq vacibdir.

Bu məqalə “Sözüm var” layihəsi çərçivəsində İzzət Qurbanov imzası ilə hazırlanmışdır.