Azərbaycan Prezidenti yeni tarixi səhifəyə imza atdı - ŞƏRH

8 avqust 2025-ci il. Ağ Evin ağ divarları arasında illərdir Qafqazı izləyən hər kəs üçün tarixi adlandırıla biləcək bir görüş baş tutur. Donald Tramp – ikinci dəfə ABŞ prezidenti olaraq, İlham Əliyevi qəbul edir. Bu görüş, sadəcə diplomatik bir protokol hadisəsi kimi yox, regionun gələcək onilliklərini formalaşdıra biləcək siyasi manevr kimi qiymətləndirilir.

Faktlar aydındır: uzun illərdir davam edən Azərbaycan–Ermənistan qarşıdurması, 2020-ci ilin müharibəsi, ondan sonrakı gərgin illər, nəhayət, 2023-cü ildən sonra yaranan nisbi sakitlik. Amma bu sakitliyin kölgəsində hələ də həllini tapmamış məsələlər, qarşılıqlı güvən böhranı və böyük güclərin maraq savaşı vardı. Tramp, siyasi üslubu və biznesçi yanaşması ilə, bu mürəkkəb düyünü açmağa girişdi.

Mənim baxışımda, Trampın bu prosesdə iştirakı sırf humanitar motivlərlə deyil. O, siyasi kapitalını gücləndirmək, həm də ABŞ-ın enerji və logistika xəritəsində Qafqazın əhəmiyyətini artırmaq istəyir. Məhz buna görə də görüşün əsas müzakirə mövzularından biri “TRIPP” – Trump Route for International Peace and Prosperity adlanan Zəngəzur koridoru oldu. Bu koridor təkcə Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirmir, həm də Türkiyə, Avropa, Orta Asiya və hətta Çini bir ticarət şəbəkəsinə bağlayır.

İlham Əliyev üçünsə bu görüş, həm diplomatik qələbə, həm də daxili auditoriyaya “baxın, Azərbaycanın sözü dünya miqyasında eşidilir” mesajı idi. Fikrimcə, Əliyev bu masada təkcə Ermənistanla sülh məsələsini deyil, həm də Azərbaycanın strateji tranzit mərkəzinə çevrilməsi hədəfini ön plana çıxardı. Onun çıxışında “yeni tarix yazılan gün” ifadəsi təsadüfi deyildi – bu, həm daxili siyasi mesaj, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə verilən siqnal idi.

Lakin mən burada bəzi risklər də görürəm. TRIPP koridoru layihəsi İran və Rusiyanın maraq dairəsini birbaşa zədələyir. İran artıq sərt bəyanat verib, hərbi təlimlər elan edib. Rusiya isə səssiz görünməyə çalışsa da, ABŞ-ın bölgədəki mövqeyini gücləndirməsini diqqətlə izləyir. Məncə, bu iki ölkənin reaksiyası gələcəkdə koridorun reallaşmasını çətinləşdirə bilər.

Digər tərəfdən, görüşün humanitar hissəsi də diqqət çəkdi. Qarabağın statusu, məcburi köçkünlərin qayıtması, mədəni irsin qorunması – bunlar hələ də açıq suallar olaraq qalır. Mənim fikrimcə, əgər bu məsələlər konkret mexanizmlərlə həll olunmasa, imzalanan hər hansı sənəd yalnız kağız üzərində qalacaq.

Trampın “35 illik düşmənlik sona çatdı” sözləri emosional təsir gücünə malik olsa da, reallıqda prosesin başa çatması üçün uzunmüddətli siyasi iradə və qarşılıqlı güzəştlər lazımdır. Mən burada həm ümid, həm də ehtiyat görürəm. Ümid – çünki ilk dəfə olaraq tərəflər eyni masada oturub konkret razılaşma imzalayırlar. Ehtiyat – çünki bu razılaşma tam sülh müqaviləsi deyil və hər an pozula bilər.

İqtisadi baxımdan isə TRIPP koridoru əgər reallaşsa, regionu yeni mərhələyə çıxara bilər. Azərbaycan üçün bu, illik milyardlarla dollarlıq tranzit gəliri, iş yerlərinin yaradılması və beynəlxalq nüfuzun artması deməkdir. Ermənistan üçünsə iqtisadi izolyasiyadan çıxış şansı yaranır. Amma məncə, İrəvanın daxili siyasətindəki sabitlik problemi və erməni diasporunun təzyiqləri bu fürsəti risk altına atır.

Maraqlı məqam odur ki, bu görüşdə ABŞ-ın vasitəçilik rolu Avropa İttifaqının əvvəlki təşəbbüslərini kölgədə qoydu. Mən bunu Vaşinqtonun Qafqazda yeni güc balansı yaratmaq istəyi kimi görürəm. ABŞ bir tərəfdən enerji və logistika xətlərinə nəzarəti artırır, digər tərəfdən Rusiyanın təsir dairəsini daraldır. Bu, gələcəkdə daha böyük geosiyasi qarşıdurmalara səbəb ola bilər.

Şəxsi proqnozum budur: əgər Tramp administrasiyası bu layihəni ardıcıl şəkildə dəstəkləsə, yaxın 5-7 ildə Qafqaz yalnız regional yox, həm də qlobal ticarət xəritəsində mühüm yer tutacaq. Amma əks halda, bu görüş tarix kitablarında “itirilmiş fürsət” kimi qalacaq.

Sonda demək istəyirəm ki, Tramp–Əliyev görüşü mənim üçün həm ümidverici, həm də narahatlıq doğuran hadisədir. Ümidvericidir, çünki region sülhə doğru real addım atır. Narahatlıq doğurur, çünki böyük güclərin maraq savaşı bu addımı hər an poza bilər. Hər halda, bu günün Ağ Evdə yazdığı tarixin davamını gələcək göstərəcək.

Bu məqalə “Sözüm var” layihəsi çərçivəsində İzzət Qurbanov imzası ilə hazırlanmışdır.