Azərbaycan-Türkiyə Qardaşlığı

Azərbaycan ilə Türkiyə arasındakı münasibətlər dünya miqyasında nadir qardaşlıq və dostluq nümunəsidir. Bu iki dövlət əsrlər boyu yaşadıqları ortaq tarix, mədəniyyət, dil və din birliyinin əsasında möhkəm bağlarla bir-birinə bağlanıblar. Ulu öndər Heydər Əliyevin tarixi "Bir millət, iki dövlət" kəlamı bu qardaşlığın ən dəqiq ifadəsidir.

Tarixi Köklər və Siyasi Əsaslar
Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin zəngin tarixi XX əsrin əvvəllərindən başlayır. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqda Osmanlı İmperiyası bu müstəqil dövləti dəstəkləyən ilk dövlət olmuşdur. Həmin dövrdə Nuru Paşanın komandanlığı ilə Türk Qafqaz İslam Ordusunun Bakını daşnak-bolşevik işğalından azad etməsi Azərbaycan üçün tarixi dönüş nöqtəsi olub.

1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsindən sonra münasibətlər daha da inkişaf etməyə başlayıb. Türkiyə yenidən Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk dövlət olmuş və 1992-ci ilin yanvarından ölkələr arasında diplomatik münasibətlərin təməli qoyulub. Türkiyə Prezidenti Turqut Özalın 1992-ci il mayında Azərbaycana səfəri və "Birgə Bəyanat"ın imzalanması strateji əməkdaşlığın təməl daşı olmuşdur.

Mədəni və Mənəvi Bağlar
Azərbaycan və Türkiyə arasındakı qardaşlıq yalnız siyasi maraqlara əsaslanmır, həm də dərin mədəni köklərə dayanır. İki xalq eyni etnik mənşəyə, dilə, dinə və mənəvi dəyərlərə malikdir. "Dədə Qorqud", "Koroğlu" kimi ümumi dastanlar türk xalqlarının ortaq mədəni irsini əks etdirir.

Mədəni əlaqələrin inkişafında xüsusi yer tutan Azərbaycan Atatürk Mərkəzinin yaradılması, iki ölkə arasında tələbə mübadiləsi proqramları, qarşılıqlı tele-radio yayınları və mədəni tədbirlərin keçirilməsi bu sahədə əməkdaşlığı gücləndirir. 2023-cü ildə imzalanmış mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq sazişi mədəni miras, kino, teatr, incəsənət, muzey və kitabxanaçılıq sahələrində birgə fəaliyyəti genişləndirir.

İqtisadi Tərəfdaşlıq
Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələrinin təməlini böyük enerji layihələri təşkil edir. Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri və TANAP (Trans-Anadolu Təbii Qaz Boru Kəməri) kimi layihələr nəinki iki ölkə, həm də bütün regionun enerji təhlükəsizliyinə töhfə verir.

İkitərəfli ticarət dövriyyəsi son illərdə əhəmiyyətli artım göstərib. 2023-cü ildə bu rəqəm 7,5 milyard ABŞ dollarına çatmışdır. Hədəf isə ticarət dövriyyəsini 15 milyard dollara yüksəltməkdir. Türkiyə 1995-2021-ci illər ərzində Azərbaycana 13,3 milyard dollar investisiya yatıraraq ən böyük investor ölkələrdən biri olub.

Hərbi Əməkdaşlıq
Azərbaycan-Türkiyə hərbi əməkdaşlığı 1992-ci ildə imzalanmış "Qarşılıqlı hərbi təlim-təhsil haqqında Müqavilə" ilə başlayıb. Türkiyə Azərbaycanın müstəqillik qazandıqdan sonra Silahlı Qüvvələrin formalaşmasına böyük yardım göstərib. Hər il keçirilən birgə hərbi təlimlər, azərbaycanlı hərbçilərin Türkiyədə təhsil alması və texniki əməkdaşlıq bu sahədə münasibətləri gücləndirir.

Bu günə qədər Türkiyənin hərbi təhsil müəssisələrində 5000-ə yaxın azərbaycanlı hərbçi təhsil alıb. Birgə təlimlər yalnız hərbi bacarıqları artırmır, həm də xalqlar arasındakı qardaşlığı möhkəmləndirir.

2020-ci İl Qələbəsində Türkiyənin Rolu
2020-ci ildə 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsində Türkiyənin mənəvi və siyasi dəstəyi əvəzolunmaz olub. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın müharibənin ilk saatlarında verdiyi "Azərbaycan yalnız deyil" bəyanatı azərbaycanlılar üçün böyük mənəvi güc mənbəyi olub. Türkiyə xalqı 44 gün ərzində Azərbaycan xalqının yanında olduğunu nümayiş etdirərək, qədim "Türkün türkdən başqa dostu yoxdur" məsəlini bir daha təsdiqləyib.

Şuşa Bəyannaməsi - Tarixi Addım
2021-ci il iyunun 15-də Şuşada imzalanmış "Azərbaycan-Türkiyə Müttəfiqlik Münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsi" qardaşlıq münasibətlərində yeni mərhələnin başlanğıcını qoyub. Bu tarixi sənəd iki ölkə arasında müttəfiqlik münasibətlərinin siyasi və hüquqi mexanizmlərini müəyyənləşdirib.

Bəyannamənin məhz Şuşada imzalanması xüsusi simvolik məna daşıyır - Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtında imzalanan bu sənəd həm qələbənin rəmzi, həm də gələcək əməkdaşlığın yol xəritəsidir. Sənəd regional təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlıq və mədəni əlaqələrin daha da dərinləşdirilməsini nəzərdə tutur.

Türk Dünyasının Birliyində Rol
Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığı türk dünyasının birliyində də önəmli rol oynayır. 2009-cu ildə Naxçıvanda imzalanmış Naxçıvan Müqaviləsi ilə yaradılan Türk Şurası (hazırda Türk Dövlətləri Təşkilatı) türkdilli xalqların həmrəyliyinin təməlidir. Bu təşkilat çərçivəsində Azərbaycan və Türkiyə türk dünyasının birləşməsi üçün birgə səylər göstərir.

Nümunəvi Müttəfiqlik
Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri dünya üçün nümunəvi müttəfiqlik modelidir. Bu münasibətləri digər müttəfiqliklərdən fərqləndirən əsas xüsusiyyət onun sağlam təməllərə - ortaq tarix, mədəniyyət, dil və mənəvi dəyərlərə əsaslanmasıdır. Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, "bu gün Türkiyə və Azərbaycan bir-birinə dünyada ən yaxın olan ölkələrdir".

İki ölkə arasındakı qardaşlıq münasibətləri zaman sınağından keçmiş və hər növ çətinliklərə tab gətirmişdir. Hətta ən çətin anlarda belə bu qardaşlıq sözdə deyil, əməldə özünü göstərib. 2023-cü ildə Türkiyədə baş verən dəhşətli zəlzələ zamanı Azərbaycanın göstərdiyi həmrəylik və yardım bu qardaşlığın canlı nümunəsidir.

Gələcək Perspektivləri
Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığının gələcək perspektivləri parlaq görünür. Regional layihələrdə birgə iştirak, iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi, təhsil sahəsində əməkdaşlıq və mədəni əlaqələrin dərinləşdirilməsi bu istiqamətdə atılan addımlardır. 2024-cü ildə Bakıda yaradılan Türkiyə-Azərbaycan Universiteti gənc nəslin birgə hazırlanmasında mühüm addımdır.

Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığı öz tarixi köklərini qoruyaraq, müasir çağırışlara cavab verən, regionda sabitlik və inkişafın təminatçısı olan həqiqi strateji tərəfdaşlıqdır. Bu qardaşlıq yalnız iki ölkənin deyil, bütün türk dünyasının gələcəyi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.