Azərbaycan mətbuatının 150 illiyi – bir millətin söz tarixidir

150 il əvvəl bir səs yüksəldi. Söz kağıza yazıldı, mətbəə çarxı döndü, və bir xalqın tarixində yeni səhifə açıldı. 22 iyul 1875-ci ildə Həsən bəy Zərdabinin nəşr etdirdiyi “Əkinçi” qəzeti ilə Azərbaycan mətbuatının təməli qoyuldu. O gün yalnız bir qəzet çıxmadı, o gün xalqın dili, ruhu və düşüncəsi çap olundu.

Azərbaycan mətbuatı təkcə xəbərlərin, rəsmi açıqlamaların, gündəmin yox, həm də xalqın ürəyinin döyüntüsüdür. O illərdən bu günə qədər mətbuat, millətin tarixinə şahidlik edib, sözlə cəbhəyə çevrilib, azadlığın və haqlı mövqenin tribunası olub.

“Əkinçi” sadəcə bir qəzet deyildi. O, maarifin, düşüncənin, sual verməyin, müzakirənin başlanğıcı idi. Zərdabi deyirdi: “Xalqı savadsız qoymaq, onu zülmətdə saxlamaqdır.” Mətbuat isə məhz bu zülmü yarıb keçdi. Sonrakı dövrlərdə “Ziya”, “Kəşkül”, “Molla Nəsrəddin”, “İrşad” kimi mətbuat orqanları xalqın fikrini formalaşdırmaqda mühüm rol oynadı. Onlar mədəniyyətin, ədalətin, azadlığın carçıları oldular.

Azərbaycan mətbuatı müxtəlif mərhələlərdən keçdi. Müstəmləkə illərində susdurulmağa çalışıldı. Sovet dövründə ciddi nəzarət altına salındı. Amma həmişə bir yol tapdı – xalqın səsini çatdırmaq üçün. Bəzən satira, bəzən metafora, bəzən şəkilaltı yazılarla... Amma heç vaxt tam susmadı. Çünki Azərbaycan mətbuatı, əslində, xalqın içindən çıxan bir ürək döyüntüsüdür.

Müstəqillik dövrü ilə birlikdə mətbuatımız yeni nəfəs aldı. 1990-cı illərin əvvəllərində qəzetlər, jurnallar, televiziya kanalları, radio verilişləri bir-birinin ardınca yaranmağa başladı. İnsanlar artıq azad şəkildə danışmaq, yazmaq, tənqid etmək, araşdırmaq imkanı əldə etdilər. Bəli, bu dövr çətin idi – iqtisadi böhran, senzura təzyiqləri, texniki imkanların məhdudluğu... Amma söz azadlığı uğrunda qələmlər döyüş meydanına çevrildi.

Bu gün artıq mətbuat yalnız kağızda deyil. Rəqəmsal mətbuat, sosial media platformaları, onlayn xəbər portalları informasiyanın sürətini dəyişib. Amma mətbuatın əsas missiyası dəyişməyib: doğru informasiyanı çatdırmaq, insanları maarifləndirmək və həqiqətin yanında olmaq. İndi oxucu da daha tələskəndir, daha tələbkardır. Amma bu, məsuliyyətimizi daha da artırır.

Azərbaycan mətbuatı təkcə jurnalistlərin deyil, bir millətin söz yaddaşıdır. Bu yaddaşda qələbə xəbərləri də var, şəhidlərin həyat hekayələri də. Bu yaddaşda zəhmətkeş insanın gündəlik dərdi də var, elmi uğurlar da. Hər bir jurnalist bu yaddaşın bir cümləsini yazır – ya dürüstlüyü ilə, ya cəsarəti ilə, ya da səssizliyi ilə.

150 il – bu, sadəcə tarix deyil. Bu, sözün, cəsarətin və mövqenin tarixidir. Bu günün jurnalistləri bu irsi daşıyır. Onların yazdığı hər sətir, çəkdiyi hər kadr, verdiyi hər başlıq bu mirasın bir hissəsidir. Və bu miras ucuz olmamalıdır. Sözə məsuliyyətlə yanaşmaq, xəbəri yoxlamadan paylaşmamaq, şayiəni reallıq kimi təqdim etməmək – bu günün jurnalist etikasının əsas tələbləridir.

Mətbuat gücdür. Amma bu güc vicdanla işləyəndə əsl mənasını tapır. Mətbuat qorxmur, qorxanda mətbuat olmur. Qələmi əyilməyən, həqiqətə xidmət edən hər jurnalist, əslində, bir xalqın aynasıdır.

Bu gün biz Həsən bəy Zərdabini, Cəlil Məmmədquluzadəni, Üzeyir Hacıbəyovu, Rəsul Rzanı, Elçin Əfəndiyevi və yüzlərlə söz adamını anırıq. Onlar bizim söz tariximizi qurdu. Onlar göstərdi ki, xalqın qurtuluşu, dirçəlişi və yüksəlişi – savadlı və müstəqil mətbuatla mümkündür.

Azərbaycan mətbuatının 150 illiyi, əslində, xalqın danışan səsinin 150 illiyidir. Bu səs nə qədər güclü, təmiz və dürüst çıxsa – bir o qədər cəmiyyət sağlam olar.

Yüz illər keçəcək, texnologiyalar dəyişəcək, informasiyanın ötürülmə yolları yenilənəcək. Amma sözə olan ehtiyac – heç vaxt bitməyəcək. Və bu ehtiyacı ödəyən, onu formalaşdıran, yaşadan Azərbaycan mətbuatı daim yaşayacaq.

Bu gün 150 illik bir irsin önündə baş əyir, hər kəlmənin, hər başlığın və hər cümlənin məsuliyyətini bir daha anlayırıq.

Söz hələ də var. Və biz onu yaşatmağa borcluyuq.

🖋 İzzət Qurbanov