Kibertəhlükəsizlik və fərdi məlumatların qorunması

Kibertəhlükəsizlik və fərdi məlumatların qorunması müasir rəqəmsal dövrdə hər bir insan və təşkilat üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. İnformasiya texnologiyalarının inkişafı, internet və rəqəmsal xidmətlərin gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilməsi ilə yanaşı, informasiya təhlükəsizliyi və fərdi məlumatların qorunması məsələləri də ön plana çıxır. Məlumatların sızması, kiberhücumlar və şəxsi məlumatların icazəsiz istifadəsi kimi risklər həm fərdlər, həm də təşkilatlar üçün ciddi problemlər yaradır.

Kibertəhlükəsizlik dedikdə, kompüter sistemlərinin, şəbəkələrin, proqram təminatlarının və rəqəmsal məlumatların kənar müdaxilələrdən, hücumlardan və zərərli proqramlardan qorunması başa düşülür. Müasir dövrdə kiberhücumlar təkcə böyük şirkətləri və dövlət qurumlarını deyil, həm də adi vətəndaşları, kiçik biznesləri və təhsil müəssisələrini hədəfə alır. Xüsusilə son illərdə fişinq, ransomware, DDoS və məlumat oğurluğu kimi hücumların sayı artıb, nəticədə milyonlarla insanın şəxsi və maliyyə məlumatları risk altına düşüb.

Kibertəhlükəsizliyin əsas prinsipləri “CIA üçbucağı” adlanan modeldə əks olunur: məxfilik, bütövlük və əlçatanlıq. Məxfilik yalnız səlahiyyətli şəxslərin həssas məlumatlara çıxışını təmin edir. Bütövlük məlumatların düzgünlüyünün və dəyişdirilmədən saxlanmasının təmin edilməsidir. Əlçatanlıq isə informasiyanın ehtiyac olduqda istifadəçilər üçün əlçatan olmasını nəzərdə tutur. Bu prinsiplər həm fərdi, həm də təşkilati səviyyədə informasiya təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edir.

Fərdi məlumatların qorunması isə şəxsi məlumatların icazəsiz toplanmasının, işlənməsinin və yayılmasının qarşısını almağa yönəlib. Azərbaycanda bu sahə “Fərdi məlumatlar haqqında” Qanun və digər normativ aktlarla tənzimlənir. Hər bir vətəndaş öz məlumatlarının kim tərəfindən, hansı məqsədlə və necə istifadə olunduğunu bilməyə, həmçinin onların silinməsini və ya düzəldilməsini tələb etməyə hüquqludur. Son illərdə ölkədə bu sahədə hüquqi islahatlar aparılır, yeni qanun layihələri hazırlanır və fərdi məlumatların qorunması üzrə işçi qruplar fəaliyyət göstərir.

Kibertəhlükəsizlik tədbirlərinə şifrələmə, antivirus proqramlarının istifadəsi, güclü parolların seçilməsi, iki faktorlu autentifikasiya, məlumatların ehtiyat nüsxələrinin yaradılması və istifadəçilərin maarifləndirilməsi daxildir. Məlumatların şifrələnməsi ən vacib tədbirlərdən biridir, çünki bu yolla məlumatlar yalnız icazəli şəxslər üçün oxunaqlı olur və üçüncü şəxslərin əlinə keçdiyi halda belə, istifadə edilə bilmir. Eyni zamanda, təşkilatlar öz əməkdaşlarını və istifadəçilərini kiberhücumların növləri, təhlükəli linklər və fişinq e-poçtları barədə maarifləndirməlidir.

Azərbaycanda kibertəhlükəsizlik sahəsində dövlət qurumları, xüsusilə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və onun yanında Elektron Təhlükəsizlik Xidməti əhalinin maarifləndirilməsi, hüquqi çərçivənin təkmilləşdirilməsi və texniki tədbirlərin gücləndirilməsi üçün mütəmadi tədbirlər həyata keçirir. Məktəblərdə, universitetlərdə seminarlar təşkil olunur, uşaqlar, valideynlər və müəllimlər üçün xüsusi təlimlər keçirilir. Kibertəhlükəsizlik həftələri və ictimai kampaniyalar vasitəsilə cəmiyyətin bu sahədə bilik səviyyəsi artırılır.

Bununla yanaşı, bizneslər və təşkilatlar üçün də kibertəhlükəsizlik prioritet məsələdir. Məlumat bazalarının, müştəri məlumatlarının və kritik sistemlərin qorunması üçün kompleks təhlükəsizlik həlləri tətbiq olunur. Hücumların qarşısını almaq və riskləri minimuma endirmək üçün sistemlər daim monitorinq edilir, təhlükəsizlik boşluqları müəyyənləşdirilir və aradan qaldırılır.

Kibertəhlükəsizlik və fərdi məlumatların qorunması sahəsində qarşıda duran əsas çağırışlar texnologiyaların sürətli inkişafı, yeni hücum metodlarının yaranması və istifadəçi səhlənkarlığıdır. Bu problemlərin həlli üçün texniki tədbirlərlə yanaşı, hüquqi və maarifləndirici tədbirlərin də rolu böyükdür. Hər bir istifadəçi öz məlumatlarının təhlükəsizliyinə diqqət yetirməli, şübhəli hallarda tədbir görməli və müasir texnologiyaların imkanlarından düzgün istifadə etməlidir.

Nəticə etibarilə, kibertəhlükəsizlik və fərdi məlumatların qorunması yalnız dövlət və təşkilatların deyil, hər bir fərdin məsuliyyətidir. Rəqəmsal cəmiyyətin təhlükəsiz inkişafı üçün bu sahədə bilik və bacarıqların artırılması, yeni texnologiyaların tətbiqi və hüquqi çərçivənin təkmilləşdirilməsi vacibdir. Yalnız bu yolla həm şəxsi, həm də ümumi informasiya təhlükəsizliyi təmin oluna bilər

Sizinxəbər.Az